Ανεμοσπηλια

Σημαντικό σταθμό στην ιστορία των Αρχανών αποτέλεσαν τα Ανεμόσπηλια. Στη θέση αυτή, στη βόρεια πλαγιά του όρους Γιούχτας, με οπτική προς τη ∆ίκτυ, την Ίδη και όλα τα μεγάλα και μικρά κέντρα της βόρειας ακτής, βρέθηκε το 1979 από τους Γ. και Ε. Σακελλαράκη ένα μοναδικό μέχρι σήμερα ιερό της μινωικής Κρήτης. Πρόκειται για το ένα από τα τέσσερα ιερά που βρίσκονται στο Γιούχτα. Είναι ένα ορθογώνιο κτήριο με τρία δωμάτια, διάδρομο μπροστά και περίβολο. Περιείχε πλήθος λατρευτικών και αποθηκευτικών σκευών. H ζωή του κτηρίου στα Aνεμόσπηλια διήρκησε μόνο μισό αιώνα. Καταστράφηκε ξαφνικά από σεισμό στα μέσα του 17ου αι. π.X.

Επισκεψιμότητα: Ναι - Είτε με αυτοκίνητο και πεζοπορία από το σημείο στάθμευσης είτε με πεζοπορία από τον οικισμό των Πάνω Αρχανών ή από τον αρχαιολογικό χώρο Ανεμόσπηλια. Στον περιφραγμένο αρχαιολογικό χώρο Ανεμόσπηλια δεν μπορείτε να μπείτε, παρά μόνο αν έχει προηγηθεί συνεννόηση με την αρμόδια αρχαιολογική υπηρεσία (Τηλ.: 2810 752712 - Αρχαιολογική Συλλογή Αρχανών). 

ΤΟ ΚΤΙΡΙΟ

Οι αρχαιολόγοι ανέσκαψαν εδώ ένα κτίριο με τουλάχιστον τέσσερις χώρους, που δεν αποκλείεται να συνοδεύονταν και από άλλους βοηθητικούς. Πρόκειται για μια ισχυρότατη κατασκευή με παχείς τοίχους οι οποίοι καλύφθηκαν από λευκό ή κόκκινο κονίαμα που διατηρείται σε ορισμένα σημεία. Λαξευτός πωρόλιθος χρησιμοποιήθηκε στα κατώφλια και τις παραστάδες.

Το κτίριο είναι ορθογώνιο και αποτελείται από τρία ισομεγέθη κλειστά δωμάτια στο νότο και ένα μακρύ διάδρομο στο βορρά που καλύπτει το πλάτος των τριών δωματίων. O χώρος οριοθετείται με περίβολο και έχει ερμηνευθεί ως ιερό, στο κεντρικό δωμάτιο του οποίου υπήρχε το ξόανο της θεότητας.

Ο τύπος του κτιρίου είναι γνωστός από έργα τέχνης με απεικόνιση τριμερών ιερών, όπως τα χρυσά ελάσματα από τις Μυκήνες και το Βόλο, το λίθινο ρυτό της Ζάκρου και το δαχτυλίδι των Αρχανών. Οι παραστάσεις αυτές εικονίζουν ελεύθερα ιερά σε πλαγιές βουνών, που αργότερα ως τύποι μεταφέρονται σε οικιστικά σύνολα, όπως αυτά του Βαθύπετρου και του ανακτόρου της Κνωσού.

Στον προθάλαμο, σύμφωνα με τους ερευνητές, θα γίνονταν οι προετοιμασίες των λατρευτικών πράξεων γεγονός που μαρτυρείται από την ανεύρεση περίπου 150 αγγείων διαφόρων σχημάτων, ανάμεσα στα οποία κι ένα σημαντικό κύπελλο κοινωνίας, καθώς και πίθοι, τριπτήρες και χύτρες. Οι πίθοι, μερικοί από τους οποίους έχουν εγχάρακτα σημεία γραφής, χρησιμοποιούνται στα ιερά όχι μόνο για τη φύλαξη υφασμάτων, αλλά ακόμη και για υγρές και στερεές τροφές που ήταν απαραίτητες στις ιεροπραξίες. Στην παρασκευή τους χρησιμοποιήθηκαν τόσο οι χύτρες όσο και οι τριπτήρες. Θρανία στον προθάλαμο χρησίμευαν όχι μόνο σαν καθίσματα αλλά και για την εναπόθεση σκευών. Μια λίθινη κατασκευή στην είσοδο κεντρικού δωματίου, μπροστά από τη δίφυλλη ξύλινη θύρα προοριζόταν πιθανόν για σπονδές ή για καθαρμούς.

Το κεντρικό δωμάτιο ήταν ασφυκτικά γεμάτο από τα μεγαλύτερα σκεύη του ναού. Εκτός από τα πιθάρια που βρίσκονταν κατά μήκος των τοίχων όλο το δάπεδο ήταν γεμάτο από αγγεία, εκτός από το νότιο και νοτιοδυτικό τμήμα. Στο δωμάτιο αυτό ήρθε στο φως ένα σημαντικό εύρημα. Πρόκειται για ένα ζευγάρι πήλινων ποδιών σε υπερφυσικό μέγεθος, με τελειωμένη την άνω επιφάνεια που σχηματίζει τόρμο. Γύρω από τα δύο πόδια βρέθηκε πυκνό στρώμα στάχτης από καμένο ξύλο, που επέτρεψε την ερμηνεία των ποδιών σαν λειψάνων μεγάλων ξύλινων «ακρολιθικών» αγαλμάτων, δηλαδή ειδώλων που είχαν τα άκρα τους από άλλες ύλες. Η τεχνική του ακρόλιθου είναι γνωστή στο Αιγαίο από τα νεολιθικά χρόνια και στην Κρήτη από τη Μεσομινωική ιδιαίτερα περίοδο. Σύμφωνα με τον ανασκαφέα το ξόανο θα δέσποζε στο κεντρικό δωμάτιο του ναού των Αρχανών, δίπλα στον αλάξευτο βράχο που επίτηδες άφησαν στο δωμάτιο για να αντιπροσωπεύει την «ιερή γη». Τα αγγεία που βρέθηκαν δεξιά και αριστερά δηλώνουν τις προσφορές που έγιναν στο λατρευτικό άγαλμα μετά τις ιεροπραξίες σε χωριστούς χώρους, τόσο τις αιματηρές όσο και τις αναίμακτες. Είναι χαρακτηριστικό ότι σε ένα αγγείο βρέθηκαν απανθρακωμένοι καρποί. Ίσως οι τελευταίες προσφορές να έγιναν πάνω στον αλάξευτο βράχο.

Σύμφωνα με τις ενδείξεις οι αναίμακτες τελετουργίες γίνονταν στο ανατολικό ευρύχωρο δωμάτιο, με μια βαθμιδωτή κατασκευή λαξευμένη στο βράχο που πιθανότατα είχε το χαρακτήρα βωμού. Κάνιστρα, προχοΐδες διαφόρων σχημάτων, τρία καλυκωτά ποτήρια είναι μερικά από τα αντικείμενα που βρέθηκαν στο χώρο. Η αιτία καταστροφής του κτιρίου, δηλαδή ένας δυνατός σεισμός που συνέβη στο α΄ μισό του 17ου αι. π.Χ., δίνει μια πιθανή ερμηνεία για τα ευρήματα στο δυτικό δωμάτιο του ναού.

Εδώ βρέθηκαν τα σκελετικά κατάλοιπα δύο ανθρώπινων σκελετών των οποίων οι συνθήκες θανάτου σχετίζονται άμεσα με την πτώση λίθων και ξύλων της στέγης και με την πυρκαγιά που ακολούθησε. Επιπλέον επάνω σε τραπεζοειδή κατασκευή, σχήματος βάθρου από πέτρες και πηλό που υψώνεται επάνω από το στρωμένο με κονίαμα δάπεδο βρέθηκαν τα σκελετικά κατάλοιπα τρίτου ατόμου. Στην περίπτωση αυτή ο θάνατος προήλθε από πλήγμα που δέχθηκε το θύμα με την κόψη του όπλου, το όποιο σύμφωνα με τους ανασκαφείς, είναι αποτέλεσμα ανθρωποθυσίας, σπάνια, αλλά όχι ανύπαρκτη τελετουργία στην μινωική Κρήτη. Ένας τέταρτος νεκρός αποκαλύφθηκε, τέλος, στον προθάλαμο ο οποίος είχε καταπλακωθεί προσπαθώντας να απομακρυνθεί από το κτίριο.