Από τα πλέον χαρακτηριστικά γνωρίσματα της κρητικής ανθρωπογεωγραφίας και πολιτισμού είναι η κυριαρχία του θρησκευτικού στοιχείου στο τοπίο, μέσα από την παρουσία εκατοντάδων μικρών, κατά κανόνα, εκκλησιών σε κάθε γωνιά της κρητικής γης.
Ακολουθώντας μια πρακτική που κρατά χιλιάδες χρόνια, ο κάτοικος της περιοχής επέλεγε τους λατρευτικούς του χώρους σε τοποθεσίες που έκρινε ότι εξέπεμπαν μια ιδιαίτερη ενέργεια και που, συνήθως, συνδέονταν με τα στοιχεία της φύσης: κορυφές λόφων και βουνών, πηγές νερού, απόκρημνες χαράδρες, εκβολές ποταμών. Σε πολλές περιπτώσεις, στα απομεινάρια αυτών των αρχαίων λατρευτικών τόπων, χτίστηκαν μεταγενέστερα χριστιανικά εκκλησάκια που συνέχιζαν την προσπάθεια του ανθρώπου για επικοινωνία με το θείο.
Έτσι, περιηγούμενοι στην περοχή του Δήμου, θα μείνετε έκπληκτοι από το πλήθος των εκκλησιών που θα συναντήσετε ακόμα και στα πιο απόμακρα και δύσβατα μέρη• πολλά από αυτά υπήρξαν ερημητήρια για καλόγερους που επέλεξαν τη μοναστική ζωή.
Σε κάθε χωριό, μικρό ή μεγάλο, θα συναντήσετε πολλές εκκλησίες. Όλες θεωρούνται σημαντικές, αλλά μία, συνήθως είναι αφιερωμένη στον «πολιούχο», τον άγιο δηλαδή ή τον προστάτη του χωριού, ενώ εκτός οικισμών ξεφυτρώνουν μικρά γραφικά ξωκλήσια παντού, άλλοτε ανακαινισμένα και άλλοτε ταλαιπωρημένα από τα στοιχεία της φύσης και το χρόνο.
Προτεινόμενες θρησκευτικές διαδρομές
Εάν επιλέξετε να γνωρίσετε την περιοχή του Δήμου εστιάζοντας στα θρησκευτικά του μνημεία και γεγονότα, σας προτείνουμε να σχεδιάσετε το ταξίδι σας με κριτήριο είτε χρονολογικό, βάσει των μεγάλων εορτών του Χριστιανισμού, είτε χωροταξικό.
Ξεκινώντας από το πρώτο σας προτείνουμε:
- Περίοδο Πάσχα: Κορυφαία γιορτή της Χριστιανοσύνης. Όπου κι αν βρεθείτε τη Μεγάλη Εβδομάδα θα απολαύσετε τα θρησκευτικά τελετουργικά και εκκλησιαστικές λειτουργίες σε όλα τα χωριά του Δήμου. Επιλέξτε για τη Μεγάλη Παρασκευή τη Μονή Επανωσήφη, όπου, μετά τη λιτάνευση του Επιταφίου όλοι κατευθύνονται αρχικά στο κοιμητήριο και στη συνέχεια πηγαίνουν στο υπόστεγο των προβάτων προκειμένου να περάσουν τα πρόβατα κάτω από τον Επιτάφιο. Και μια και θα βρίσκεστε εδώ, μη χάσετε στις 23 Απριλίου (του Αη Γιωργιού, λίγο μετά την Κυριακή του Πάσχα), στην ίδια Μονή τη Γιορτή Επανωσήφη με τα γεωργαλίδικα άλογα.
- Δεκαπεναύγουστος: Η δεύτερη σημαντικότερη ημέρα εορτασμού της Κοίμησης της Θεοτόκου. Η Παναγία τιμάται σε πλήθος από ναούς, εκκλησίες και ξωκλήσια εντός και εκτός των χωριών κι έτσι, όπου κι αν βρεθείτε, θα συναντήσετε αρτοκλασίες, λειτουργίες, πανηγύρια και πλείστα δρώμενα που, επ’ ευκαιρία του καλοκαιριού, συνδυάζονται με απολαυστικά μπάνια στις θάλασσες και με βόλτες στα βουνά. Αν βρεθείτε στη μέση περίπου του Δήμου, μην ξεχάσετε να επισκεφτείτε τη Μονή Σπηλιώτισσας στον Άγιο Βασίλειο όπου τελείται εορτασμός και είναι από τις ελάχιστες φορές που το κατανυκτικό μοναστήρι ανοίγει για το ευρύ κοινό. Η χωροθέτησή του δε, μέσα στο κατάφυτο φαράγγι της Σπηλιώτισσας, δροσερεύει το ζεστό Δεκαπενταύγουστο σε μια εξαιρετική τοποθεσία φυσικού κάλλους.
Εάν επιλέξετε το ταξίδι σας με κριτήριο χωροταξικό, τότε σας προτείνουμε:
Α) Ενότητα «Άγιο Όρος της Κρήτης»: Στα Αστερούσια με τις μοναστικές κοινότητες και το πλήθος από ξωκλήσια που ξεπροβάλλουν από παντού, μαζί με πιστούς που τελούν μυστήρια σε ανύποπτες ημέρες του χρόνου.
- Διαδρομή Α1 (οδικώς): Χάρακας > Παρανύμφοι > Μονή Αγίου Παύλου > Μονή Τριών Ιεραρχών στο Λουσούδι > Μονή Κουδουμά > Αγία Μονή.
- Διαδρομή Α2 (οδικώς & πεζοπορώντας): Χάρακας > Παρανύμφοι > Μονή Αγίου Παύλου > (από εδώ πεζοπορία από 3 ως 4 ώρες) > Μονή Κουδουμά.
- Διαδρομή Α3 (οδικώς): Πύργος > Τρεις Εκκλησιές (Μονή).
- Διαδρομή Α4 (οδικώς): Πύργος > Μεσοχωριό (Μονή) > Αχεντριάς > Μονή Αγίου Νικήτα και φοινικόδασος.
- Διαδρομή Α5 (οδικώς - πεζοπορικώς): Πύργος > Μεσοχωριό (Μονή Αγίου Δημητρίου) > Αχεντριάς > Μονή Αγίου Νικήτα και φοινικόδασος > Μαριδάκι (Μονή) > (από εδώ πεζοπορώντας από μισή έως μία ώρα) > Τσούτσουρας (Μονή Παναγίας Τσούτσουρα).
Β) Ενότητα μεσόγεια ζώνη Δήμου Αρχανών-Αστερουσίων:
- Διαδρομή Β1 (οδικώς - πεζοπορικώς): Ηράκλειο > Κάτω Αρχάνες > Φουρνί > από εδώ πεζοπορώντας μέχρι την Παναγία την Καρυδακιανή και επιστροφή στο αυτοκίνητο > (συνεχίζετε από εδώ οδικώς) Πάνω Αρχάνες > δυτικές υπώρειες του Γιούχτα κάτω από τα Κελιά των Καλογράδων (τα προσεγγίζετε με προσοχή πεζοπορώντας σε μονοπάτι που δύσκολα διακρίνεται και επιστρέφετε από το ίδιο σημείο) > (οδικώς) Κορυφή Γιούχτα – Μονή Σωτήρα Χριστού.
- Διαδρομή Β2 (οδικώς): Ηράκλειο > Πεζά > Άγιος Βασίλης > Μονή Σπηλιώ τισσας > Χουδέτσι > Μονή Επανωσήφη.
- Διαδρομή Β3 (οδικώς - πεζοπορώντας): Ηράκλειο > Πεζά > Άγιος Βασίλης > Χουδέτσι (από εδώ πεζοπορώντας μισή ώρα μέσα από το φαράγγι της Σπηλιώτισσας για να καταλήξετε στο ομώνυμο μοναστήρι και επιστροφή για να πάρετε το αυτοκίνητο).
