Αρχαιολογικη Συλλογη Αρχανων

Η Αρχαιολογική Συλλογή φιλοξενείται σε νεοκλασικό κτίσμα του περασμένου αιώνα στη συνοικία “Τζαμί” και την αυλή του κοσμεί η προτομή του αρχαιολόγου Γιάννη Σακελλαράκη, ως ελάχιστος φόρος τιμής των δημοτών στο έργο του.

Έως το 1993, οπότε εγκαινιάστηκε το Μουσείο των Aρχανών, τα ευρήματα της περιοχής συγκεντρώνονταν στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου. Αλλά και σήμερα, για λόγους ασφαλείας, η συλλογή της Αρχαιολογικής Συλλογής Aρχανών περιλαμβάνει κυρίως πήλινα και λίθινα αγγεία και ακριβή αντίγραφα από τα πιο σημαντικά ευρήματα της περιοχής.

Παρ’ όλα αυτά, ο τρόπος έκθεσης των ευρημάτων στις κομψές προθήκες και οι επεξηγηματικές πινακίδες που τις συνοδεύουν, βοηθά να αποκτήσετε μια συνολική εικόνα για τη ζωή στη μινωική Κρήτη αλλά και για τη σημασία των ευρημάτων των Aρχανών στη διαμόρφωση της εικόνας του μινωικού πολιτισμού.

Το κτίριο του μουσείου, νεοκλασικής αρχιτεκτονικής, χτίστηκε τον 19ο αι., για να στεγάσει το πρώτο σχολείο της κωμόπολης. H έκθεση εκτείνεται σε μια ενιαία αίθουσα, σε προθήκες κατά μήκος των τοίχων και στο κέντρο της αίθουσας.

Μπαίνοντας στην αίθουσα, η περιήγηση ξεκινά από τα αριστερά προς τα δεξιά. Οι έξι πρώτες προθήκες (1-6) περιλαμβάνουν ευρήματα από το μινωικό νεκροταφείο που ανασκάφηκε στο λόφο Φουρνί, στις Κάτω Αρχάνες. Το νεκροταφείο αυτό ήταν σε χρήση για περισσότερα από χίλια χρόνια, από το 2400 ως το 1200 π.X. περίπου. Hανασκαφή ήταν σημαντική, για τις πληροφορίες που μας έδωσε σε σχέση με τα ταφικά έθιμα και την οργάνωση των νεκρο- ταφείων κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, αφού περιλαμβάνει εκατοντάδες ταφές και κτερίσματα, από μινωικούς θολωτούς ως μυκηναϊκούς λακκοειδείς τάφους, θυσίες, νε- κρόδειπνα και βοηθητικά κτίσματα του νεκροταφείου.

Στην προθήκη 1 εκτίθενται αντίγραφα κυκλαδικών ειδωλίων από τάφους στο Φουρνί, που αποδεικνύουν τις σχέσεις της Kρήτης, ήδη από την 3η χιλιετία π.X., με τον ακμάζοντα τότε πρωτοκυκλαδικό πολιτισμό.

Στην προθήκη 2, που περιλαμβάνει κτερίσματα της παλαιοανακτορικής περιόδου, μπορείτε να δείτε, μεταξύ άλλων, κοσμήματα κατασκευασμένα από ελεφαντόδοντο, ένα ζευγάρι ασημένια σκουλαρίκια και μικροσκοπικά πήλινα ειδώλια ζώων. Στη γωνία της αίθουσας, σε ένα κατάλληλα διαμορφωμένο χώρο, έχουν τοποθετηθεί ταφές, όπως βρέθηκαν στο νεκροταφείο στο Φουρνί. Εδώ θα δείτε τρεις πήλινες σαρκοφάγους με τα καλύμματά τους, μία σαρκοφάγο που περιέχει την ταφή ενός άνδρα και μιας γυναίκας, και τρεις ταφικούς πίθους, που χρησιμοποιούνταν συνήθως για παιδικές ταφές. Οι νεκροί θάβονταν σε συνεσταλμένη στάση, δηλαδή με τα γόνατα διπλωμένα μπροστά στο στήθος, όπως φαίνεται από τους σκελετούς που θα δείτε εδώ.

Στις προθήκες 4 και 5 παρουσιάζεται η κεραμική των προανακτορικών και των πρώιμων παλαιοανακτορικών χρόνων από το Φουρνί. Πρόκειται για χειροποίητη κεραμική, σε διάφορα σχήματα, με απλή γραμμική ζωγραφική διακόσμηση. Παρατηρήστε, στην προθήκη 4, το αντίγραφο του πήλινου σείστρου που βρέθηκε στο Φουρνί. Πρόκειται για μουσικό όργανο που μας είναι γνωστό από την παράσταση στο «αγγείο των θεριστών» που εκτίθεται στο Αρ- χαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου. Λεπτομέρεια της παράστασης όπου παριστάνονται μουσικοί, ένας εκ των οποίων κρατά σείστρο και τραγουδάει, εκτίθεται δίπλα από το σείστρο. H προθήκη 6 περιέχει σαρκοφάγους με παιδικές ταφές και διάφορα ταφικά αγγεία, μεταξύ των οποίων και μια χύτρα.

Το επιτοίχιο VII, η προθήκη 7 και οι τρεις γιγάντιοι πίθοι που εκτίθενται δεξιά από αυτήν, σχετίζονται με τα ιερά και τη λατρεία. Τα πιο σημαντικά ευρήματα εδώ προέρχονται από το ιερό που ανασκάφηκε στα Aνεμόσπηλια. Το ιερό χρονολογείται στην αρχή της νεοανακτορικής περιόδου και καταστράφηκε από σεισμό περίπου στο 1700 π.X. Μέσα στο ιερό αυτό οι αρχαιολόγοι βρήκαν τρεις σκελετούς ανθρώπων που βρήκαν το θάνατο από την πτώση της στέγης και των τοίχων την ώρα του σεισμού κι έναν ανθρώπινο σκελετό δεμένο πάνω σε ένα βωμό. Yπέθεσαν ότι τη στιγμή του σεισμού τελούνταν εδώ κάποια ανθρωποθυσία που σκοπό είχε να αποτρέψει το κακό. Στην προθήκη 7 μπορείτε να δείτε αντίγραφα των πήλινων ποδιών από το ξύλινο ξόανο της θεάς που υπήρχε στο ένα δωμάτιο του ιερού, αντίγραφο του χάλκινου ξίφους με το οποίο τελέστηκε η θυσία και εκμαγείο από τη σφραγίδα που έφερε στον καρπό του ο νεκρός που πιστεύεται ότι ήταν ο ιερέας. Οι τρεις μεγάλοι πίθοι βρέθηκαν στο ίδιο δωμάτιο με το ξόανο της θεάς. H προθήκη 9 σκιαγραφεί δραστηριότητες της καθημερινής ζωής κατά τα παλαιοανακτορικά χρόνια. Τα υφαντικά βάρη (αγνύθες) σώζονται από τους αργαλειούς της εποχής, τα κωνικά κύπελλα με ίχνη χρώματος χρησιμοποιούνταν για τις βαφές των υφασμά- των, ενώ οι πήλινες χύτρες με τα υπολείμματα τροφών μας δίνουν πληροφορίες για τη δίαιτα των Mινωιτών. O αποθηκευτικός πίθος που εκτίθεται αμέσως μετά την προθήκη 9 βρέθηκε σε μινωική αγροικία στην περιοχή Aρχανών και φέρει εξαιρετικής τέχνης πλαστική διακόσμηση.

Οι σειρές των λαβών του χρησίμευαν για να περνιούνται σκοινιά, ώστε να είναι εφικτή η μεταφορά του. Για να συμπληρώσετε την εικόνα της καθημερινής ζωής στη μινωική Κρήτη γυρίστε λίγο πίσω, απέναντι από την προθήκη 7. Στις προθήκες που υπάρχουν στο μέσον της αίθουσας εκτίθεται ένα πήλινο πατητήρι σταφυλιών (ληνός). Το συγκεκριμένο βρέθηκε στο Φουρνί, παρόμοια όμως έχουν βρεθεί σε πολλές μινωικές εγκαταστάσεις, αφού η παραγωγή κρασιού ήταν από τότε μία από τις κύριες παραγωγικές δραστηριότητες στην Κρήτη.

H πινακίδα, δίπλα από το πατητήρι, δίνει μια εικόνα για τα μεταφορικά μέσα της εποχής στην ξηρά και στη θάλασσα. Ξαναγυρίζοντας στην προθήκη 11, μπορείτε να δείτε δείγματα κεραμικής από τη νεοανακτορική περίοδο. Τα αγγεία που εκτίθενται εδώ βρέθηκαν στο ανακτορικό κτίριο που ανασκάπτεται στο κέντρο του χωριού, στη συνοικία Tουρκογειτονιά. H προθήκη 12 είναι αφιερωμένη στη λιθοτεχνία. Εδώ θα δείτε λίθινα αγγεία από διάφορα πετρώματα, αλλά και λίθινα εργαλεία και σφονδύλια. H προθήκη 13 περιέχει ένα πλήθος από θραύσματα πήλινων αγγείων (όστρακα) διαφόρων περιόδων από τις Αρχάνες. Αξίζει να σταθείτε σε αυτή την προθήκη αρκετή ώρα και να παρατηρήσετε τους διάφορους ρυθμούς κεραμικής και την εξέλιξή τους μέσα στο χρόνο. Αυτή τη χρονική αλληλουχία της κεραμικής χρησιμοποιούν οι αρχαιολόγοι για να χρονολογήσουν τις διαφορετικές φάσεις που βρίσκουν στις ανασκαφές. Με την προθήκη 13 έχει ολοκληρωθεί η περιήγησή σας στη σειρά των επιτοίχιων προθηκών και συνεχίζεται τώρα πια στην ομάδα των προθηκών που βρίσκεται στο κέντρο της αίθουσας. Ξεκινήστε από τον πίνακα I, ακριβώς απέναντι από την είσοδο, όπου εικονογραφείται η ανασκαφή του ανακτόρου στην Tουρκογειτονιά. Κατευθυνόμενοι προς τα αριστερά, θα δείτε, με τη σειρά, ένα λίθινο θρόνο που βρέθηκε στο ανάκτορο (έκθεμα 14), ένα ρυτό ταύρου (αγγείο σπονδών) από το Φουρνί (έκθεμα 15) και σπαράγματα τοιχογραφιών που βρέθηκαν στο ανακτορικό κτίριο (έκθεμα 16). Συνεχίζοντας, η πινακίδα X και η προθήκη 18 παρουσιάζουν τα έργα από ελεφαντόδοντο που βρέθηκαν στις Αρχάνες. Στην προθήκη 18 μπορείτε να θαυμάσετε ένα ελεφάντινο χτένι που βρέθηκε στο μυκηναϊκό ταφικό περίβολο στο Φουρνί και φέρει στις δύο πλευρές διακόσμηση από επάλληλες ανάγλυφες σαύρες. Πάνω από αυτήν την προθήκη θα δείτε διπλά κέρατα ταύρου από πωρόλιθο. ∆εν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε τον ακριβή συμβολισμό των «κεράτων καθοσιώσεως», όπως ονομάζονται από τους μελετητές, σίγουρα όμως πρόκειται για ένα ιερό σύμβολο των Μινωιτών, που εμφανίζεται τόσο στα ανάκτορα και στα ιερά όσο και σε όλα τα τελετουργικά σκεύη. Με τη λατρεία σχετίζεται και ο τριποδικός βωμός στην προθήκη 19. Στα αριστερά του βρίσκεται ένας ψηλός λύχνος, από αυτούς που χρησίμευαν για να φωτίζουν τα δωμάτια και τους διαδρόμους των μινωικών κτιρίων. Τα τελευταία δύο εκθέματα είναι ευρήματα από τις Αρχάνες των ιστορικών χρόνων. Πρόκειται για ένα βωμό του 1ου αι. μ.X. (έκθεμα 22) και ένα μαρμάρινο κεφάλι νέου κοριτσιού του 3ου αι. μ.X. (έκθεμα 23), που υποδεικνύουν τη σημασία της περιοχής τα χρόνια που ακολούθησαν μετά την καταστροφή του μινωικού πολιτισμού και τη συνεχή κατοίκηση της περιοχής έως και τις μέρες μας.