Παράνυμφοι – Τρεις Εκκλησιές

Το μικρό αυτό χωριό με τους λίγους κατοίκους και τα τρία φιλόξενα καφενεία, είναι σημείο σταθμός για πολλές διαδρομές και δραστηριότητες στην ανατολική ζώνη των Αστερουσίων. Από εδώ, σε μικρή απόσταση, βρίσκεται ο περίφημος Αμπάς. Ένα εκπληκτικό σημείο θέας προς την νότια ακτογραμμή, που κόβει κυριολεκτικά την ανάσα. Κατευθυνόμενοι από τους Παρανύμφους προς τη Μουρνιά, θα συναντήσετε, μετά από 800 περίπου μέτρα, μικρή πινακίδα με ένδειξη Αμπάς. Ακολουθήστε το στενό δρομάκι και παρκάρετε το αυτοκίνητό σας εκεί όπου τερματίζει ο δρόμος. Χαρακτηριστικό σημείο είναι ένα παλιός νερόμυλος που χρησιμοποιούσε τα νερά του χειμάρρου που χύνεται μέσα από το φαράγγι ακριβώς από κάτω σας. Εκτός από το καλοκαίρι, όλες τις άλλες εποχές θα δείτε ενεργό το ρέμα. Οι πιο τολμηροί, μην ακολουθήσετε αυτή την πορεία γιατί πολύ σύντομα θα χρειαστείτε σκοινιά και εξοπλισμούς για να συνεχίσετε με κατάβαση τύπου canyoning. Ακολουθήστε το μονοπάτι που οδηγεί προς την αντίθετη κατεύθυνση και φτάνει στο πέταλο που σχηματίζει ο γκρεμός του Αμπά, από όπου διακρίνεται στο βάθος ο οικισμός των Τριών Εκκλησιών. Σε αυτούς τους εντυπωσιακούς γκρεμούς φωλιάζει ο γυπαετός και το όρνιο, που είναι βέβαιο ότι θα συναντήσετε κατά την περιήγησή σας. Αποφύγετε τα έντονα χρώματα στα ρούχα σας γιατί τρομάζουν τα μεγάλα, πλην όμως ευαίσθητα, αρπακτικά και αν ενδιαφέρεστε για παρατήρηση (birdwatching), προμηθευτείτε τον κατάλληλο οπτικό εξοπλισμό από το κέντρο Πληροφόρησης της κοντινής Εθιάς (χρειάζεται από πριν συνεννόηση με τους αρμοδίους του ∆ήμου).

Από τους Παρανύμφους επίσης μπορείτε να κατευθυνθείτε και προς τον Κόφινα μέσω ενός παλιού μονοπατιού που με δυσκολία διακρίνεται, αλλά αν έχετε διάθεση για εξερεύνηση ετοιμαστείτε να ανακαλύψετε την πλούσια βιοποικιλότητα του τόπου αυτού με τα τόσο διαφορετικά οικοσυστήματα. Σημείο καταθεθέν είναι το φαραγγάκι που συνδέει τους Παρανύμφους με το επόμενο χωριό τον Πλατανιά. Ρωτήστε στο χωριό να σας καθοδηγήσουν.

Εάν πάλι σας ενδιαφέρει να εντρυφήσετε στους λόγους που τα Αστερούσια αποκαλούνται «Αγιο όρος της Κρήτης», ακολουθήστε το χωματόδρομο που οδηγεί έξω από τους Παρανύμφους με κατεύθυνση νοτιοδυτική και οδηγεί στο ναό (παλιά μονή) του Αγίου Παύλου. Από εκεί ξεκινάει μονοπάτι καλοσυντηρημένο και με επαρκέστατη σήμανση που σας οδηγεί μέχρι λίγο πάνω από το το μοναδικό, στην Κρήτη, χαρουπόδασος από όπου η διαδρομή σας διακλαδίζεται (υπάρχει σήμανση) και πρέπει να επιλέξετε να κατευθυνθείτε είτε προς τις Τρεις Εκκλησιές είτε προς τη Μονή Κουδουμά. Ό,τι κι αν επιλέξετε, οι συγκινήσεις θα είναι αξέχαστες. 

Η Μονή Αποστόλου Παύλου χρονολογείται από την εποχή της Ενετοκρατίας και λειτουργούσε ως ερημητήριο μέχρι τα μέσα περίπου του 20ου αι. Η επιλογή της θέσης του μοναστηριού δεν ήταν τυχαία. Πάνω στην οδό σύνδεσης των Παρανύμφων με τη Μονή Κουδουμά, πάνω από τους επιβλητικούς και ιδανικούς για ασκητεία γκρεμούς και βραχοσπηλιές των Αστερουσίων και, κυρίως, ανατολικά του ιερού κορυφής στον Κόφινα.

Η Μονή ήκμασε την εποχή που ο λόγιος Ιωσήφ Φιλάγρης διεύθυνε τη γειτονική Μονή των Τριών Ιεραρχών στην τοποθεσία Λουσούδι των Καπετανιανών. Το μοναστήρι λειτούργησε σε όλο το διάστημα της ενετοκρατίας. Κατά την τουρκοκρατία απογυμνώθηκε από τα περιουσιακά της στοιχεία και όταν κατά το 19ο αι. έγιναν προσπάθειες ανασύστασής της, οι κάτοικοι των Παρανύμφων και του Πλατανιά έσπευσαν να προσφέρουν χρήματα. Η ραγδαία ανάπτυξη του Κουδουμά επηρέασε και αυτή τη Μονή που σταδιακά εγκαταλείφθηκε.

Ακριβώς κάτω από το εκκλησάκι, που είναι χτισμένο σε ένα φυσικό μπαλκόνι, ξεκινά απότομο φαράγγι και οι γκρεμοί των νοτίων Αστερουσίων που είναι ένα από τα πιο επιβλητικά σημεία της Κρήτης. Η τοποθεσία στην οποία βρίσκεται είναι ιδανική για εγκατάσταση πληθυσμών και πιθανότατα είχε προσελκύσει πολλούς και κατά την αρχαιότητα, κρίνοντας από τα διάσπαρτα ευρήματα σε όλη την περιοχή.

Ο ναός ανήκει στον τύπο της μονόκλιτης βασιλικής με νάρθηκα ενώ το οξυκόρυφο θύρωμα της εισόδου είναι λαξευτό σε πωρόλιθο, τυπικό για την περίοδο της Ενετοκρατίας. Στο εσωτερικό του ναού σώζονται κάποια τμήματα από τις πολύ όμορφες αρχικές τοιχογραφίες που κάποτε κοσμούσαν το ναό, στις οποίες έχει γίνει πρόχειρη συντήρηση. Στην αυλή της Μονής φαίνονται ερείπια από τα κελιά των μοναχών, που είναι προσαρτημένα στο κτίριο του ναού, καθώς και κάποιοι τάφοι. 

Το χαρουπόδασος των Τριών Εκκλησιών βρίσκεται σε μια από τις πιο απομονωμένες περιοχές στην Ευρώπη, είναι πολύ δύσκολα προσβάσιμη, καθώς ένας πολύ δύσβατος χωματόδρομος μήκους 10χλμ. που ξεκινάει από τους Παράνυμφους, διατρέχει τα άγρια Αστερούσια Όρη και καταλήγει στην παραλία. Αφού φτάσετε στις Τρεις Εκκλησιές, πρέπει να συνεχίσετε δυτικά, μετά τον λόφο του χωριού, ως την παραλία της Ψιλής Άμμου (ή του Όρνιου).

Οι πλαγιές των βουνών που καταλήγουν στην παραλία είναι κατάφυτες από μεγάλες χαρουπιές. Το χαρουπόδασος των Τριών Εκκλησιών είναι το μεγαλύτερο φυσικό χαρουπόδασος στην Ευρώπη, ενώ παράλληλα είναι σχεδόν άγνωστο σε όλους. Οι ανθεκτικές χαρουπιές (ή ξυλοκερατιές) ευδοκιμούν στις άνυδρες και βραχώδεις περιοχές και βρίσκονται σε αρκετή απόσταση η μία από την άλλη.

Ο καρπός τους μοιάζει με σκληρό φασόλι και είναι σκληρός και γλυκός. Παλαιότερα οι Κρητικοί τον έτρωγαν σαν γλυκό, ενώ ακόμη εξακολουθεί να αποτελεί υγιεινό υποκατάστατο της σοκολάτας. Ακόμα, τον χρησιμοποιούσαν για την κατασκευή κινηματογραφικού φίλμ. Παλαιότερα τα ξηρά μέρη της Κρήτης αποτελούσαν ιδανικές περιοχές για την καλλιέργεια των χαρουπιών για την παραγωγή ζωοτροφών, αλλά η καλλιέργεια τους σήμερα έχει μειωθεί δραματικά.

Το χωριό των Αστερουσίων αντλεί τη φήμη του ουσιαστικά από το φαράγγι και τον καταρράκτη του Αμπά που, όταν είναι ενεργός (από τέλη φθινοπώρου μέχρι τέλη άνοιξης) σχηματίζει υδατόπτωση 140 μ., το τελευταίο χαρουπόδασος του νησιού και τις καταπληκτικές παραλίες και ακτογραμμές που ξεδιπλώνονται δυτικά και ανατολικά του.

Το δομημένο περιβάλλον του εποχικού παραθεριστικού οικισμού δεν θα πρέπει να σας αποτρέψει από το να τον επισκεφτείτε, μια και εκτός από τα συγκλονιστικά τοπία που θα δείτε και τις διαδρομές που μπορείτε να κάνετε, θα απολαύσετε μεζέδες και ρακές στα ταβερνάκια, και αν βρεθείτε εδώ στην καθιερωμένη Αυγουστιάτικη γιορτή κακαβιάς, χορούς και μουσικές από ντόπια μουσικά σχήματα. Το όνομα του οικισμού οφείλεται στις τρεις εκκλησιές, τη Μεταμόρφωση Σωτήρα, τον Άγιο Γεώργιο και της Παναγίας που βρίσκονται στο χωριό.