Κύκλος Πύργου - Χάρακα

Xιλιομετρική απόσταση από Ηράκλειο: 49,5

Υπηρεσίες: ∆ημοτικό Κατάστημα, Κ.Ε.Π., Κ.Α.Π.Η., αστυνομικό τμήμα, πυροσβεστική υπηρεσία, περιφερειακό ιατρείο, τράπεζες, ταχυδρομείο, παραδοσιακές ταβέρνες και καφενεία, εμπορικά καταστήματα, δημοτικό αναψυκτήριο, καταλύματα, λαϊκή αγορά.

Ο Πύργος είναι το μεγαλύτερο χωριό της ρίζας των Αστερουσίων. Το κεφαλοχώρι της περιοχής όπου συγκεντρώνονται οι περισσότερες υπηρεσίες εξυπηρέτησης των κατοίκων της νότιας πλευράς του ∆ήμου.

Η ιδιαίτερα ευνοϊκή χωροθέτησή του έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη και ανάδειξή του σε κεντρικό οικισμό της νότιας πλευράς του Δήμου, αλλά και της ευρύτερης περιοχής της Μεσαράς. Όντας χτισμένος στους πρόποδες των επιβλητικών Αστερουσίων, αλλά και ανάμεσα και πάνω σε λόφους που του παρείχαν καλή οπτική προς όλη την πεδιάδα, του εξασφάλιζε προστασία έναντι εισβολέων παλαιότερων εποχών. Το ίδιο το όνομά του δηλώνει την οχυρωματική του θέση, ενώ, κατά μια υπόθεση, συνδέεται με τον ενετικό Πύργο που ήταν χτισμένος στην κορυφή του «Απάνω Πύργου», του βραχώδη και άγονου λόφου στα ανατολικά του χωριού.

Ο Πύργος περιβάλλεται και από 3 ρέματα με εποχικούς χειμάρρους που συγκεντρώνουν τα βρόχινα νερά αυτής της πλευράς των Αστερουσίων καλύπτοντας τις ανάγκες ύδρευσης των κατοίκων και άρδευσης των καλλιεργειών τους στη Μεσαρά, την πιο εύφορη πεδιάδα της Κρήτης που απλώνεται στα πόδια του χωριού. Οι κάτοικοι ασχολούνται κυρίως με τη γεωργία και παράγονται λάδι, επιτραπέζια σταφύλια και μεγάλη ποικιλία λαχανικών.

Ο Πύργος είναι και κέντρο πολιτιστικών και άλλων εκδηλώσεων για τα χωριά του νότιου τμήματος του νομού Ηρακλείου πολλές από τις οποίες διοργανώνονται στο τεχνητό αλσύλλιο που θα συναντήσετε στα ανατολικά του χωριού. Τα τελευταία χρόνια έχει θεσμοθετηθεί και η διοργάνωση του πυργιανού καρναβαλιού.

Στο Πύργο λειτουργεί επίσης παιδική βιβλιοθήκη, ένας ζωτικός χώρος για τους μικρούς μαθητές που προσφέρει πλήθος δραστηριοτήτων.

ΤΙ ΝΑ ΔΕΙΤΕ...

• Λόφος του «Κακόπλαγου»: Είναι ο ένας από τους λόφους όπου είναι χτισμένος ο Πύργος και από εδώ ξεκινά παλιό μη συντηρημένο μονοπάτι που ένωνε παλιά τον Πύργο με το χωριό Μουρνιά.
• Λόφος της «Κεφάλας»: Ακόμα ένας λόφος του Πύργου στην κορυφή του οποίου είναι χτισμένο το εκκλησάκι του Αγίου Παντελεήμονα. Από εδώ ξεκινά παλιό και μη συντηρημένο μονοπάτι που οδηγεί στο χωριό Πρινιά.
• Η κοιλάδα των Καράβων: Ανάμεσα στους δύο λόφους Κακόπλαγο και Κεφάλα σχηματίζεται μία μικρή κοιλάδα, η κοιλάδα των Καράβων, ή αλλιώς, Καβούσι, με πυγαία νερά και πλούσια δενδρώδη βλάστηση κυρίως από πλατάνια και καρυδιές. Τα νερά της εκεί πηγής του Αγίου Μάμα διοχετευόμενα από αγωγούς κινούσαν τους αλευρόμυλους που υπήρχαν στη δυτική πλευρά του Κακόπλαγου. Από εκεί τα νερά των αλευρόμυλων με τοξωτό κρεμαστό αγωγό διοχετεύοταν πάνω από το χείμαρρο στην απέναντι πλευρά και, συνεχίζοντας με άλλο αγωγό με τη μορφή αλυσίδας, κινούσαν άλλους αλευρόμυλους. Υποστηρίζεται ότι υπήρχαν 18 τέτοιοι αλευρόμυλοι. Λόγω της οριζόντιας φτερωτής που είχαν κατατάσσονται στο βυζαντινό τύπο αλευρόμυλων, ενώ από την κτιριακή τους αρχιτεκτονική πιστεύεται ότι κάποιοι χτίστηκαν την περίοδο της Ενετοκρατίας και άλλοι επί Τουρκοκρατίας, αλλά πάντα με την ίδια δομή και αρχιτεκτονική.
• Λόφος «τα Αρχοντικά» με τους ημίλευκους γρανιτένιους βράχους, όπου είχε την έδρα του ο ενετός τοπικός άρχοντας και από αυτόν πήρε το όνομά της η περιοχή. ∆ίπλα και βόρεια αυτής της κατοικίας υπήρχε πηγή διαμορφωμένη σε περίτεχνη κρήνη για την ύδρευση του άρχοντα, η οποία σώθηκε με το όνομα Αρχόντισσα. Ελάχιστα ερείπια τόσο της κατοικίας όσο και της κρήνης σώζονται μέχρι σήμερα για να εκπέμπουν την αίγλη και την αύρα της εποχής.
• Εκκλησίες: Ναός της Αγίας Ειρήνης / δίκλιτος ναός του Αγίου Γεωργίου και Αγίου Κωνσταντίνου, διακοσμημένος με αξιόλογες τοιχογραφίες, ενώ στην κτητορική επιγραφή αναφέρεται η χρονολογία 1314-1315. Ναός της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος και πολιούχος του χωριού (όπου σύμφωνα με την παράδοση, υπήρχε μοναστήρι με καλόγριες) / Ναός του Αγίου Ραφαήλ / Ναός της Αγίας Παρασκευής και του Προφήτη Ηλία.
• Πανηγύρι του Πύργου στις 5-6 Αυγούστου.

Ο Χάρακας είναι το ένα από τα τρία μεγάλα χωριά της ρίζας των Αστερουσίων στη βόρεια πλευρά τους. Το ενετικό όνομα του χωριού ήταν SanGiovanni (Άγιος Ιωάννης), αλλά μετονομάστηκε σε Χάρακα επειδή στα δυτικά του χωριού υπάρχει επιβλητικός βράχος, ύψους 35 και πλάτους 60 μ. περίπου. Στην Κρήτη και σε άλλα νησιά η λέξη χαράκι σημαίνει «βράχος». Ο βράχος είναι μονολιθικός και προσπελάσιμος μόνο από τα νοτιοδυτικά, μέσα από λιθόκτιστο καλντερίμι που οδηγεί στο γραφικό βυζαντινό εκκλησάκι του Αφέντη Χριστού. 

Η δυτική πλευρά του βράχου είναι απότομη και απόκρημνη. Η οχυρωματική του θέση που επέτρεπε πανοραμική θέα και εποπτεία σε όλη την πεδιάδα της Μεσαράς, οδήγησε τους Ενετούς στο να φτιάξουν εδώ ένα φρούριο. Σήμερα διασώζονται τα απομεινάρια του.

Το χωριό έχει πολύ δραστήριο πολιτιστικό σύλλογο που διοργανώνει διάφορες γιορτές όλο το χρόνο με αφορμή τις θρησκευτικές γιορτές (Χριστούγενα, Πάσχα) αλλά και άλλες ευκαιρίες, όπως η εορτή του Αγίου Παντελεήμονα (27 Ιουλίου), η επέτειος της Μάχης της Κρήτης (20 Μαΐου) κ.ά. Ειδικά για την τελευταία, ο Χάρακας γίνεται κάθε χρόνο το επίκεντρο των εκδηλώσεων, για την επέτειο του βομβαρδισμού του από τους Γερμανούς. Μόνο που ο βομβαρδισμός αυτός λέγεται ότι έγινε... κατά λάθος, διότι οι Γερμανοί στόχευαν στο χωριό Χαράκι, αλλά το μπέρδεψαν με το Χάρακα.

Τα τελευταία χρόνια σε συνεργασία με το ΚΑΠΗ του ∆ήμου έχει ενεργοποιηθεί ξανά η λειτουργία παλιών αργαλειών και οι παλιές νοικοκυρές παραδίδουν μαθήματα υφαντικής στις νέες κοπέλες. Ρωτήστε στο ΚΑΠΗ στην πλατεία του χωριού κάτω από το Χαράκι, για να σας δείξουν τους αργαλειούς και τα θαυμάσια υφαντά.

Αναζητήστε επίσης το γυναικείο συνεταιρισμό με τα δεκάδες γλυκά και αλμυρά εδέσματα.

Εκκλησίες του χωριού είναι ο Άγιος Παντελεήμονας, που είναι ο προστάτης Άγιος του χωριού και ο μεγαλύτερος ναός με τετραώροφο καμπαναριό, ο ναός της Κοιμήσεως Θεοτόκου (στο παλιό χωριό), του Αγίου Νεκταρίου (στην κάτω γειτονιά), του Αγίου Ιωάννη (στο κοιμητήριο), της Αγίας Παρασκευής (ψηλά στην άκρη του χωριού), του Αγίου Πνέυματος (στα Αστερούσια, στο δρόμο προς Παρανύμφους), του Αγίου Γεωργίου και του Αγίου Νικολάου ή Αγίου Νικήτα (μέσα στον κάμπο) και του Αφέντη Χριστού (στο βράχο «Χαράκι»).

Αξίζει να δείτε τον ιστορικό ανεμόμυλο και τις κρήνες. 

Και οι δύο οικισμοί ανήκουν στην περιφέρεια του Χάρακα και βρίσκονται περίπου 1,5 χλμ. δυτικά του. Είναι παλιοί οικισμοί που αναφέρονται σε βενετσιάνικες απογραφές. Αξίζει τον κόπο να επισκεφθείτε τη βυζαντινή εκκλησία του Μιχαήλ Αρχαγγέλου και της Παναγίας στο ∆ωράκι καθώς και τον ναό της Αγίας Φωτεινής της Σαμαρείτιδας και την κρήνη στην Αγία Φωτιά.

Ο ακρότατος από δυτικά οικισμός του ∆ήμου Αρχανών-Αστερουσίων (ακριβώς στα όρια με το ∆ήμο Γόρτυνας) είναι ο Πλατανιάς. Ένα μικρό γραφικό, σχεδόν ακατοίκητο, χωριουδάκι με πολλά εγκαταλελειμμένα σπίτια που, παρά την ερειπιώδη κατάστασή τους, μπορεί κάποιος να διακρίνει την τυπική αρχιτεκτονική των ορεινών σπιτιών του Ηρακλείου.

Κάτω από το χωριό έχει ένα ωραίο σημείο για πικ νικ δίπλα από ένα ρυάκι που ποτίζει τις καρυδιές, τις μυγδαλιές και τις συκιές που στολίζουν το τοπίο. Σε αυτό το σημείο με το όνομα Καρυές (καρυδιές), καθίστε να αφουγκραστείτε τον ωραίο τόπο και ακούστε τα αρπακτικά να κάνουν κύκλους από πάνω σας ακολουθώντας τα θερμικά ρεύματα. Παρατηρήστε επίσης, ότι αυτό το υδρόρεμα κατεθύνεται, όπως και τα δεκάδες άλλα, προς τους γκρεμούς κοντά στον Αμπά, χαράζοντας το έδαφος με πολύ χαρακτηριστικές ρωγμές που εξελίσσονται με το χρόνο σε φαράγγια.

Αν είστε εδώ άνοιξη θα αντικρύσετε ένα πράσινο χαλί στα πόδια σας. Εάν είστε φθινόπωρο, γευτείτε τα τρυφερά καρύδια από τις γέρικες αλλά παραγωγικές καρυδιές, αλλά με προσοχή στον επιθετικό πετεινό της φιλόξενης κυρίας Μαρίας, που με τον σύζυγό της είναι οι τελευταίοι κάτοικοι του ωραίου χωριού. 

Το μικρό αυτό χωριό με τους λίγους κατοίκους και τα τρία φιλόξενα καφενεία, είναι σημείο σταθμός για πολλές διαδρομές και δραστηριότητες στην ανατολική ζώνη των Αστερουσίων. Από εδώ, σε μικρή απόσταση, βρίσκεται ο περίφημος Αμπάς. Ένα εκπληκτικό σημείο θέας προς την νότια ακτογραμμή, που κόβει κυριολεκτικά την ανάσα. Κατευθυνόμενοι από τους Παρανύμφους προς τη Μουρνιά, θα συναντήσετε, μετά από 800 περίπου μέτρα, μικρή πινακίδα με ένδειξη Αμπάς. Ακολουθήστε το στενό δρομάκι και παρκάρετε το αυτοκίνητό σας εκεί όπου τερματίζει ο δρόμος. Χαρακτηριστικό σημείο είναι ένα παλιός νερόμυλος που χρησιμοποιούσε τα νερά του χειμάρρου που χύνεται μέσα από το φαράγγι ακριβώς από κάτω σας. Εκτός από το καλοκαίρι, όλες τις άλλες εποχές θα δείτε ενεργό το ρέμα. Οι πιο τολμηροί, μην ακολουθήσετε αυτή την πορεία γιατί πολύ σύντομα θα χρειαστείτε σκοινιά και εξοπλισμούς για να συνεχίσετε με κατάβαση τύπου canyoning. Ακολουθήστε το μονοπάτι που οδηγεί προς την αντίθετη κατεύθυνση και φτάνει στο πέταλο που σχηματίζει ο γκρεμός του Αμπά, από όπου διακρίνεται στο βάθος ο οικισμός των Τριών Εκκλησιών. Σε αυτούς τους εντυπωσιακούς γκρεμούς φωλιάζει ο γυπαετός και το όρνιο, που είναι βέβαιο ότι θα συναντήσετε κατά την περιήγησή σας. Αποφύγετε τα έντονα χρώματα στα ρούχα σας γιατί τρομάζουν τα μεγάλα, πλην όμως ευαίσθητα, αρπακτικά και αν ενδιαφέρεστε για παρατήρηση (birdwatching), προμηθευτείτε τον κατάλληλο οπτικό εξοπλισμό από το κέντρο Πληροφόρησης της κοντινής Εθιάς (χρειάζεται από πριν συνεννόηση με τους αρμοδίους του ∆ήμου).

Από τους Παρανύμφους επίσης μπορείτε να κατευθυνθείτε και προς τον Κόφινα μέσω ενός παλιού μονοπατιού που με δυσκολία διακρίνεται, αλλά αν έχετε διάθεση για εξερεύνηση ετοιμαστείτε να ανακαλύψετε την πλούσια βιοποικιλότητα του τόπου αυτού με τα τόσο διαφορετικά οικοσυστήματα. Σημείο καταθεθέν είναι το φαραγγάκι που συνδέει τους Παρανύμφους με το επόμενο χωριό τον Πλατανιά. Ρωτήστε στο χωριό να σας καθοδηγήσουν.

Εάν πάλι σας ενδιαφέρει να εντρυφήσετε στους λόγους που τα Αστερούσια αποκαλούνται «Αγιο όρος της Κρήτης», ακολουθήστε το χωματόδρομο που οδηγεί έξω από τους Παρανύμφους με κατεύθυνση νοτιοδυτική και οδηγεί στο ναό (παλιά μονή) του Αγίου Παύλου. Από εκεί ξεκινάει μονοπάτι καλοσυντηρημένο και με επαρκέστατη σήμανση που σας οδηγεί μέχρι λίγο πάνω από το το μοναδικό, στην Κρήτη, χαρουπόδασος από όπου η διαδρομή σας διακλαδίζεται (υπάρχει σήμανση) και πρέπει να επιλέξετε να κατευθυνθείτε είτε προς τις Τρεις Εκκλησιές είτε προς τη Μονή Κουδουμά. Ό,τι κι αν επιλέξετε, οι συγκινήσεις θα είναι αξέχαστες. 

Εάν κινείστε με όχημα 4Χ4, ή ποδήλατο τύπου mountain και διαθέτετε αρκετή εμπειρία και αντοχή, και θέλετε να απολαύσετε μια από τις πιο συναρπαστικές ορεινές διαδρομές των Αστερουσίων, κατευθυνθείτε από τον Πύργο προς το μικρό χωριό του Πρινιά που ξεφυτρώνει στη μέση των άδεντρων βουνών. Από εκεί συνεχίστε την πορεία σας μέσα από απότομους φιδωτούς δρόμους προς τις Τρεις Εκκλησιές. Αποφύγετε τις καταβάσεις όταν φυσάει πολύ δυνατός αέρας (εάν είστε με ποδήλατο).