Αστρακιανό Φαράγγι

Στην αριστερή πλευρά της κοιλάδας του Ποταμού Καρτερού συναντάμε τον παραδοσιακό οικισμό των Αστρακών. Παλαιότερα υπήρχαν δύο οικισμοί με το διαχωρισμό Επάνω Αστρακοί και Κάτω Αστρακοί, όμως σήμερα μόνο ο Επάνω κατοικείται. Ο τόπος κουβαλά μια περίεργη ενέργεια, κάτι που ενισχύει η παρουσία του εγκαταλελειμμένου τούρκικου μαχαλά στους Κάτω Αστρακούς. Αν ακολουθήσετε το χωματόδρομο από τον οικισμό που οδηγεί στην περιοχή θα δείτε τα ερειπωμένα παραδοσιακά σπίτια, τα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά των οποίων παραμένουν αναλλοίωτα από τότε που τα εγκατέλειψαν οι κάτοικοί τους.

Η αρχαιότερη μνεία του οικισμού βρίσκεται σε συμβόλαιο του 1271 του συμβολαιογράφου του Χάνδακα PietroScardon, όπου: «Οι μουσουλμάνοι κάτοικοι των Αστρακών έφυγαν εντελώς με την ανταλλαγή των πληθυσμών το 1924 και στο χωριό εγκαταστάθηκαν οικογένειες από τη Μ. Ασία».

Στο δρόμο που οδηγεί από το χωριό Αστρακοί στον εγκαταλελειμμένο οικισμό Κάτω Αστρακών βρίσκονται τα ερείπια βυζαντινής τρίκλιτης Βασιλικής αφιερωμένης στον Άγιο Γεώργιο. Σε απόσταση 100 περίπου μέτρων από αυτήν υπάρχει μια ερειπωμένη εκκλησία της Παναγίας, με υπολείμματα αγιογραφιών και ένα ανάγλυφο στέμμα με 4 τριαντάφυλλα, παράσταση βυζαντινού δικέφαλου αετού πάνω από την εξώθυρά της, τάφο με οικόσημο στο εσωτερικό της και τη χρονολογία 1555. Πιθανότατα αυτό το στέμμα να ήταν και οικόσημο του οίκου Καλλεργών, απογόνων της μεγάλης βυζαντινής οικογένειας των Φωκάδων.

Αν βρεθείτε μέχρι εκεί επισκεφτείτε και τον ιερό ναό του Μιχαήλ Αρχαγγέλου και αναζητήστε ανάμεσα στις αγιογραφίες τη φιγούρα του Αγίου Φραγκίσκου.

Πολύ κοντά στον οικισμό, οι αρχαιολόγοι έφεραν στο φως τμήμα μινωικού νεκροταφείου της μετανακτορικής εποχής (1380-1100 π.Χ.) με λαξευτούς τάφους, οι οποίοι περιείχαν πήλινες κιβωτιόσχημες σαρκοφάγους, πήλινα αγγεία και λίθινο λύχνο. Εξάλλου, στην ευρύτερη περιοχή του ίδιου οικισμού, στη θέση Καστρινάκη στην Κακή Ράχη, έχει γίνει τμηματική ανασκαφή νεκροταφείου της Πρωτογεωμετρικής περιόδου (1100-900 π.Χ.) με ταφές σε λάκκους που περιείχαν πήλινα αγγεία και αντικείμενα από σίδηρο.

Επίσης, κάτω από το χωριό, στο «Αστρακιανό φαράγγι», βόρεια της γέφυρας των Αστρακών, υπάρχει το σπήλαιο Νεραϊδόσπηλιος.

Η βλάστηση στο Κνωσανό, στο Αστρακιανό και το Κουναβιανό φαράγγι, είναι οργιώδης, τα νερά πλούσια, γι’ αυτό άλλωστε και οι τόσοι μύλοι και υδραγωγεία διαφόρων ιστορικών περιόδων που ακολουθούν τον πεζοπόρο καθόλη τη διάρκεια της πορείας του.

Το τμήμα του Αστρακιανού φαραγγιού, που προτείνουμε στην ενότητα "Διαδρομές", ξεκινάει από τους Κάτω Αστρακούς. Μετά την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου υπάρχουν πέτρινα σκαλάκια, που οδηγούν στο «Νεραϊδόσπηλιο». Από εκεί ξεκινάει η πορεία κατά μήκος του ρέματος, που διαθέτει βασικές υποδομές διάβασης στα δύσκολα σημεία. Κατά μήκος της διαδρομής είναι ορατό το παλιό οθωμανικό υδραγωγείο.

Στο «Αστρακιανό φαράγγι», βόρεια της γέφυρας των Αστρακών, υπάρχει το σπήλαιο Νεραϊδόσπηλιος. Κατά τον αρχαιολόγο Paul Faure, αποτελούσε το ιερό της Τριτογένειας Αθηνάς. Το επίθετο της θεάς οφείλεται στο αρχαίο όνομα «Τρίτων», του ποταμού Καρτερού. Στη σπηλιά βρίσκεται μια από τις πηγές του υδραγωγείου του χωριού «Αστρακοί» που υδροδοτούσε, εν μέρει, την πόλη του Ηρακλείου από τις αρχές του 20ου αιώνα. Ο θρύλος λέει πως σ’ αυτή την σπηλιά που είναι χωμένη μέσα στο φαράγγι, με τις πολλές πηγές, τα γάργαρα νερά και την πλούσια βλάστηση γύρω της, είχαν διαλέξει να κατοικήσουν οι νεράιδες! Μια νύχτα, ένας νεαρός λυράρης, άκουσε το τραγούδι τους κι από περιέργεια μπήκε στη σπηλιά. Κι εκεί τις είδε, λουσμένες στο φως, ντυμένες μ’ αραχνοΰφαντα πέπλα και λυτά μαλλιά χόρευαν και τραγουδούσαν! Συνεπαρμένος απ’ την γλυκιά μελωδία που χυνόταν στον αέρα και μαγεμένος απ’ τον χορό τους, έπιασε ασυναίσθητα τη λύρα του και τις συνόδεψε στο χορό.