Εθια
Η Εθιά είναι ένας οικισμός που έχει κηρυχθεί παραδοσιακός. Αποτελεί τυπικό δείγμα κρητικού ορεινού χωριού πάνω στην οροσειρά των Αστερουσίων (σε υψόμετρο 740μ.) ανάμεσα σε πέντε βουνοκορφές. Είναι ένας τόπος άκρως εντυπωσιακός και πολύ καλά διατηρημένος, χάρη στις προσπάθειες των ίδιων των κατοίκων που επί χρόνια εργάζονται ακούραστα για την αναστύλωση κτιρίων, την πλακόστρωση καλντεριμιών και, κυρίως, για να παραμείνει το χωριό τους ζωντανό, παρά τις δυσκολίες που δημιουργεί η απομακρυσμένη θέση του.
Το όνομα Εθιά (Ιτέα – Ιτιά) είναι φυτωνυμικής προέλευσης, όπως και άλλα χωριά της περιοχής (Αμύγδαλος, Μουρνιά). Οι θρύλοι λένε για ένα μεγάλο δέντρο με πελώρια κλαδιά που πρόσφερε τον ίσκιο του σε ντόπιους και περαστικούς και κάτω από τη φυλλωσιά του στήνονταν φαγοπότια και γλέντια. Σήμερα δεν θα βρείτε τα ίχνη του θρυλικού αυτού δέντρου, παίρνοντας όμως τον ανηφορικό δρόμο που σκαρφαλώνει στο γυμνό πέτρινο βουνό πάνω από το Ροτάσι, η ματιά πέφτει πρώτα στα νεαρά καταπράσινα πεύκα που αλλάζουν απότομα το τοπίο καθώς φτάνετε στην είσοδο του χωριού. Είναι ένα αλσύλλιο που φύτεψαν πριν χρόνια οι ίδιοι οι κάτοικοι και που σήμερα έχει γίνει μια όαση πρασίνου στην άδενδρη κορυφογραμμή των Αστερουσίων.
Οι κάτοικοι ασχολούνται με την κτηνοτροφία αλλά και τη γεωργία. Κύρια προϊόντα είναι τα παράγωγα της εκτροφής αιγοπροβάτων (κρέας, γάλα και τυροκομικά προϊόντα) το λάδι και η σταφίδα, όπως επίσης και τα κτηνοτροφικά φυτά.
Η Εθιά είναι γνωστή και για τον Εθιανό Πηδηχτό, μια ενδιαφέρουσα παραλλαγή του κρητικού πηδηχτού που δε χορεύεται πουθενά αλλού στην Κρήτη.
Για την Εθιά έχει γυριστεί ντοκιμαντέρ με τίτλο «Το Παλατάκι των Αορίων» του Βασίλη Παναγιωτακόπουλου.
Εκκλησίες και θρησκευτικές παραδόσεις
Οι εκκλησίες του χωριού είναι η Παναγία (του 1909) και ο Προφήτης Ηλίας. Ο Προφήτης Ηλίας με το παμπάλαιο ξυλόγλυπτο τέμπλο είναι χτισμένος σε ένα ύψωμα με πανοραμική θέα. Κατά μια παράδοση, χτίστηκε το 1874 μέσα σε μία μόνο μέρα, καθώς το χρονικό περιθώριο που είχε δώσει ο πασάς για το χτίσιμο της εκκλησίας ήταν από το ξημέρωμα ως το ηλιοβασίλεμα. Εδώ γίνεται κάθε χρόνο μεγάλο πανηγύρι προς τιμή του Προφήτη Ηλία.
Το 2007 προς τιμήν του καλογέρου του Αγίου Όρους Ευμενίου που καταγόταν από την Εθιά, χτίστηκε, στο κέντρο του χωριού, ξενώνας όπου φιλοξενούνται οδοιπόροι, αλλά και... πολλές εκδηλώσεις.
Μέχρι πρόσφατα (το 1965) σωζόταν μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα ιεροτελεστία στην Εθιά, το ζώσιμο του χωριού. Οι γυναίκες για να ξορκίσουν κάποιο κακό που απειλούσε το χωριό, πήγαιναν καθεμιά μπαμπάκι στην εκκλησία για να το ευλογήσει ο παπάς. Από εκεί ξεκινούσαν να το κάνουν νήμα και να τυλίγουν γύρω-γύρω το χωριό. Το νήμα το άφηναν γύρω από το χωριό για σαράντα ημέρες και μετά το μάζευαν και το χρησιμοποιούσαν για να φτιάξουν κεριά.
Μη χάσετε...
Εάν έχετε όχημα 4Χ4 μη χάσετε την οδική διαδρομή νότια της Εθιάς που ακολουθεί διάφορους χωματόδρομους και περνάει από εντυπωσιακά σημεία του τοπίου και του αναγλύφου. Τα πιο χαρακτηριστικά είναι ο λάκκος του Κουρουπά, ένα βαθύ νεροφάγωμα που αποκαλύπτει το γεωλογικό φαινόμενο της δημιουργίας φαραγγιών, την περβόλα με το ωραίο ασβεστολιθικό έξαρμα, το χρωματιστό περβόλι από κάτω ακριβώς και το εκκλησάκι της Αγίας Ειρήνης και τις ποτίστρες, μια σειρά από σκαλισμένες σε πέτρα γούρνες για το πότισμα των ζώων.
Καλαθοπλεκτική
Μια από τις αρχαιότερες χειροτεχνικές δραστηριότητες της κρητικής λαϊκής τέχνης είναι η καλαθοπλεκτική που τα τελευταία χρόνια βρίσκεται σε παρακμή. Με τη χρήση λυγερών κλαδιών από θαμνώδη φυτά ή καλάμια κατασκευάζονταν πολλά από τα χρηστικά αντικείμενα της αγροτικής και ποιμενικής ζωής.
Σήμερα συνεχίζει να ανθεί η καλαθοπλεκτική στο χωριό Εθιά και Ροτάσι. ∆είγματα της τέχνης αυτής μπορείτε να αναζητήσετε στις πλατείες των χωριών.
Πρόσφατα, κυκλοφόρησε το βιβλίο «Εθιά: πώς να σε ξεχάσω», Εκδόσεις Ίτανος, όπου καταγράφονται με γλαφυρότητα και ακρίβεια συνήθειες των κατοίκων της Εθιάς και των Αστερουσίων, ήθη, έθιμα και τρόπος ζωής τους.
Κέντρο ενημέρωσης για την προστατευόμενη περιοχή των Αστερουσίων και κατασκηνωτικό κέντρο Εθιάς.
Στην είσοδο του χωριού, ερχόμενοι από το Ροτάσι, θα συναντήσετε το παλιό Δημοτικό Σχολείο (πλέον δεν λειτουργεί) που με πολύ μεράκι και κόπο αναστήλωσαν οι ίδιοι οι κάτοικοι του χωριού (Σύνδεσμος Ανάπλασης Εθιάς). Ρωτήστε στα καφενεία του χωριού να σας ανοίξουν το σχολείο για να «ταξιδέψετε» στην ιστορία του μέσα από παλιό φωτογραφικό υλικό, παραδοσιακές κρητικές φορεσιές και άλλα κειμήλια που συγκέντρωσαν οι χωριανοί και εκθέτουν στον χώρο αυτό που τον φροντίζουν σαν το σπίτι τους.
Το 2011 ο ∆ήμος Αρχανών-Αστερουσίων προσπάθησε να ξαναζωντανέψει, όχι μόνο μνήμες, αλλά και το ίδιο το χωριό, φέρνοντας δράσεις όπως παιδικές κατασκηνώσεις, και σήμερα, ένα κέντρο πληροφόρησης για την Προστατευόμενη περιοχή. Το κέντρο πληροφόρησης θα λειτουργήσει μετά τα μέσα του 2015 στον προαύλιο χώρο του σχολείου από όπου θα μπορείτε να πάρετε πληροφορίες και έντυπα για τον ορεινό όγκο, τη βιοποικιλότητά του και για δραστηριότητες που μπορείτε να κάνετε σε όλο το ∆ήμο. Επίσης, στον εσωτερικό χώρο του σχολείου θα μπορείτε να δείτε ντοκιμαντέρ και ταινίες που έχουν γυριστεί για το Δήμο και για την προστετευόμενη περιοχή. Επιπλέον, θα μπορείτε να δανείζεστε εξοπλισμό για δραστηριότητες όπως παρατήρηση πουλιών, ποδηλασία κ.ά. Εκτός από το κέντρο ενημέρωσης, στην αυλή λειτουργεί ένας πλήρως διαμορφωμένος και σύγχρονος κατασκηνωτικός χώρος όπου μπορείτε να διαμείνετε με δικές σας σκηνές ή δανειζόμενοι από το κέντρο. Ο κατασκηνωτικός χώρος παρέχει σκίαστρα για να στήσετε τις σκηνές, τουαλέτες, υπαίθρια ντουζ, βρύσες, μικρή κουζίνα και τραπεζοκαθίσματα.
